مگاترند یا ابرروند به معنی گرایشات غالبی است که در دورهای زمانی که حداقل باید 15 یا بیست سال دوام می یابد. شاید بتوان یک ابر روند (مگاترند) را با مد تشبیه کرد. مثلا در یک جامعه مدتی شلوار های پاچه گشاد مد می شود. این در ابتدا یک رویه است اما وقتی این مد حدود بیست سال به درازا بکشد و حوزهای مختلفی از پوشاک را از خود متاثر کند می توان از آن به عنوان یک ابر روند نام برد چرا که احتمالا جامعه برای اینکه پاچه گشاد تر دیده شود فاق شلوار را بالاتر می برد و برشهای شلوار را در قسمت زانو تنگ تر می کند . پس در اینجا به دو مفهوم روند و ابر روند اشاره گردید . برای ابر روند سه ویژگی نام می برند
1- ابر روند توسعه ای آهسته دارند ولی در زمانی که به تبلور می رسند اثر آن ها حداقل 15 تا 25 سال پابرجا می ماند
2- ابر روند ها برموضوعات گونانگونی از حیات انسان تاثر می گزارند. بیشتر شبیه به تغییر لایف استایل و سبک زندگی است
3- گرایش به جهانی شدن دارند هرچند نمود آن ممکن است در یک منطقه بیشتر باشد
تمام این موارد در کسب و کار مصداق دارد اما همین الگو هم در حوزه علم هم می افتد. مثلا حدود بیست سال است که ژنتیک در حوزه پزشکی تبدیل به مد شده است. بر خلاف تصور این حوزه دانشی متناسب با میزان سرمایه ای که جذب می کند کارایی لازم را در حوزه درمان از خود بروز نداده است و می توان پروژه پرسونال مدیسین را یک پروژه ناموفق معرفی کرد اما فعلا از آن به عنوان یک مد نام می برند و هنوز پی روان خاص خود را دارد. این مصادق بارز یک روند در حوزه پزشکی است. باید توجه داشت که تسلط یک روند به هیچ وجه نشان دهنده مقرون به صرفه بودن آن علم نیست.
برای روشنتر شدن موضوع از لاکاتوش مثالی می اورم. لاکاتوش یک فیلسوف علم بود. او معتقد بود که علم در اصل یک پروژه است که در یک زمان خاص توسط مجموعه ای مطرح شده و توسعه می یابد. به عبارت دیگر ممکن است این عده که یک پروژه را توسعه می دهند دلایل کاملا شخصی در توسعه علم داشته باشند. و ما توان نیت خوانی آنها را نداریم. اما اگر موفق شوند یک تئوری و یا پاردایم را توسعه دهند و مورد پذیرش قرار گیرد موفق شدند که یک الگوی علمی را در یک دوران عوض کنند و یک مگاترند جدید خلق نمایند.
از الگوی لاکاتوش می توان در مدیریت تولید علم بهره گرفت. مدیریت تولید علم در اصل به معنی تهای کلانی است که یک کشور برای تنظیم برنامه های علمی خود از آن نام می برد. به طور مثال ژاپن در 10 سال اخیر به شدت از مراکز مطالعات خود در حوزه ژنتیک کاسته است. اما جذب مقالات در این حوزه در نشریات خود ادامه می دهد. این بدین معنی است که بار و هزینه مطالعاتی را به مد نشریات معتبری که دارد، بر روی کشورهای دیگر هدایت می نماید.
این یک دیپلماسی موفق در حوزه تولید و مدیریت علم محسوب می شود. هزینه های خود را در زمینه تحقیق کاهش می دهند و کشورهایی مقاله محور را به سوی سرمایه گذاری و تولید دانش پر هزینه ژنتیک سوق می دهند. البته برای مجاب کردن در حوزه علم نیز مند مقداری "شوآف" هم هستتند. ادبیات ژنتیک و اعضای مصنوعی و انسان ژنتیک و. همه از این نوع شوآف ها برای ترقیب دیگران به سرمایه گذاری در این حوزه می باشد.
این شو آف ها برای در صدر بودن لازم است. یک مثال تبلیغاتی میزنم. فرض کنید بستنی میهن درآمد اصلی خود را از فروش بستنی های اروسکی به دست می اورد. اما نمیتواند هر سال بر روی این بستنی تبلیغ نماید بلکه ت رایج و موفق این است که هر سال یک محصول جدید معرفی کند، هر چند این محصول صرفه اقتصادی نداشته باشد. مثلا امسال بستنی نان خامه ای را معرفی کرد. مشخص است که بستنی نان خامه ای صرفه اقتصادی ندارد اما می تواند توجه ها را به بستنی میهن جلب نماید. و به مشتری بگوید که من برند مطمئنی هستم که مدام در حال توسعه می باشد و هر چیز جدیدی که حتی ممکن است تو تصورش را نداشته باشی را من تولید می کنم. ولی اگر تو بستنی نان خامه ای دوست ندار یاشکالی ندارد همان بستنی عروسکی را بخر.
در حوزه علم هم کشور های مولد از این ترکهای تبلیغاتی بهره می گیرند. و ترندهایی را مطرح می کنند تا به مصرف کنندگان جهان سوم بگویند ما در صف مقدم تولید علم هستیم و استاندارد ها را ما تعیین می کنیم. این شوآف ها اعتماد به نفس محققین را از میان می برد. خصوصا که شوآف حتما باید غیر اقتصادی باشد تا اگر کسی خواست وارد خطوط علم بشود هزینه های گزافی تولید کند.
یک فایده دیگر هم دارد و آن سخت تر کردن استاندارد است. ممکن است بستنی میهن برای شروع از یک چرخ دستی و فروش بستنی را آغاز کرده باشد. این چرخ دستی مطمئنا استاندارد های بهداشتی امروز میهن را ندارد. میهن می داند کسی که می خواهند امروز شروع کند یا باید سرمایه ای بیش از میهن داشته باشد و یا از همان چرخ دستی آغاز کند.
در حوزه دارو سازی و علوم طراحان ترند ها سعی می کنند با معرفی استاندارد های واهی به عمد حصول نتیجه را غیر ممکن نمایند. تصور نمایید کشورهای جهان سوم می خواهند وارد تولید علم شوند. یا باید سرمایه هایی فرا تر از کشور های مولد داشته باشند که ندارند و یا باید از چرخ دستی آغاز کنند که نمی توانند. مگر اینکه متوجه شوند این فقط یک شوآف است. مثلا پزشکیP4 که دکتر ایرج نبی پور در کتاب ابر روند های پزشکی از آن نام می برند یکی از این شوآف ها محسوب می شود.
بخشی از متن کتاب را می اورم تا "شوآف" آن مشخص گردد.
پزشکی کنونی بر روی علایم فرد بیمار تاکید می کند، برعکس در پزشکی آینده (پزشکی سیستمی، پزشکی P4)، به صور مستقیم پای های ژنتیکی بیماری را هدف قرار داده و کل جمعیت را زیر گروهایی طبقه بندی می نمایند که هر کدام ویژگی های منحصر به فرد خود را خواهد داشت. بر اساس تحلیل زیست پزشکی، سودمندی برخاسته از رهیافت پزشکیP4، ایجاد دقت، ایمنی و سرعت در تشخیص و درمان بیماری ها خواهد بود. در پزشکی P4 با کاربرد انقلاب در فناوری های امیکس(مانند ژنومیکس، سیستمیکس، پروتئومیکس) رهیافت های جدید درمانی و تشخیصی و ارائه مراقبتهای سلامت پدید خواهد آمد.
هر چند این متن من را به یاد فیلمهای تخیلی می اندازد اما تشخیص " شوآف" بودن آنرا به عهده خواننده محترم می گذارم. فقط یاد آور می شوم که در جریان جنگ سرد دونالد ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا برنامه ای به نام "جنگ ستارگان" را رونمایی کرد و روسیه هم باور کرد که امریکا در حال توسعه این بخش است. شوروی بخش زیادی از سرمایه خود را در این حوزه مصروف کرد و حتی یک ایستگاه فضایی با نام ایستگاه فضایی میر هم در فضا ایجاد کرد غافل از اینکه کل پروژ یک "نمایش " بوده و میلیاردها دلار شوروی صرف پروژه ای شد که در نهایت موجب فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی گردید.
درک ساده اینکه مگاترندها در اصل همان پروژه های لاکاتوش هستند کار ساده ای است. با این تفاوت که لاکاتوش صادقانه می گفت این پروژه ها به دلیلی مدیریت می شوند ولی متاسفانه برخی از تگذارن ترجیح می دهند گمان کنند که این سرنوشت محتوم علمی است که این روندها را موجب گشته.
باید در نظر داشت که اگر ما خودمان تولید کننده پروژه علمی نباشیم قطعا مجبوریم خدمتگذار تعریف کننده علوم در کشورهای دیگر باشیم
درباره این سایت